Dilin Kökeni

Hiç düşündünüz mü?

Neden farklı farklı diller var?

Neden bu kadar çoklar?

Neden bütün dünya aynı dili konuşmuyor?

Dilin kökeni, olan biteni açıklama denemelerinin en eski formundan, yani mitoslardan başlayarak insanlığın üzerinde durduğu bir konudur. Doğal dillerin çeşitliliği içinde “dil yetisi” olarak adlandırılan kapasitemizin kaynağının ne olduğu ve ne tür gelişim basamaklarından geçerek günümüzdeki durumuna eriştiği soruları, farklı yaklaşımlarla cevaplanmaya çalışılmıştır.

Dilin kökeni probleminin gerçekte bir “sahte sorun” olduğunu hemen belirtmek gerekir. Bir başka deyişle, bu sorun ne bilimsel ne de felsefi bir yöntemle irdelenmeye imkân tanımaz. Bilimsel alanda (örneğin antropolojide) bu konuda geliştirilmiş çeşitli hipotezlere rastlanmaktadır; ancak bu hipotezleri test edebileceğimiz güçlü kanıtlardan yoksun olmamız, yani dilin kökenini geçmişe yolculuk yaparak milyonlarca yıllık bir serüveni gözlemleyemememiz nedeniyle problem, bilimsel bir çözüme kavuşturulamamaktadır.

Ne var ki insanoğlu, dilin kaynağı meselesi üzerine binlerce yıldır kafa yormuştur. Özellikle 19. yüzyılda “Dilbilim”in doğum sancılarının yaşandığı bir bilim öncesi tartışmalar ikliminde, bu konuda o kadar çok spekülasyon yapılmıştır ki Paris Lengüistik Topluluğu, 1866 yılında bu konuda tebliğ sunulmasını ve yuvarlak masa toplantıları yapılmasını yasaklamıştır. (Altınörs, Dil Felsefesine Giriş, s. 20)

İşte, bu merak konusu olan ve hiçbir zaman kökenini öğrenemediğimiz dil meselesine gelin beraber göz atalım.

Öncelikle bilimin ışığında ilerleyelim. Bir grup araştırmacıya göre, konuşma yeteneği sağlayan bir gen, insanın günümüzdeki anatomik özelliklerini kazandığı 200.000 yıl önce insanlığa yayıldı. Araştırmacılara göre modern insanın dünyaya yayılmasını sağlayan da bu gen sayesindeki konuşma yeteneğidir. FOX2P adı verilen gen, geçen yıl keşfedilmiş ve bu gende meydana gelen mutasyonların geniş bir dizi konuşma ve dil bozukluğuna yol açtığı gösterilmiştir (Bilim ve Teknik dergisi, sayı 418, Eylül 2002).

Dillerin kökeni meselesi insanlığın kafasını öyle yormuştur ki din de işin içine girmiştir. Öyle ki dillerin doğuşu ile ilgili olarak kutsal kitaplarda da çeşitli bilgilere rastlamaktayız. Bu kitaplarda dilin doğuşu ile ilgili bilgiler şöyle verilmektedir:

Kur’an-ı Kerim’e Göre Dilin Doğuşu:

Kur’an-ı Kerim’de Adem’in isimleri koyuşu şöyle anlatılır:

“Allah Adem’e bütün isimleri öğretti. Sonra onları (isimleri öğretilen şeyleri) meleklere gösterip, ‘Haydi, sözünüzde sadık iseniz, bana şunları adlarıyla haber verin’ buyurdu. Melekler: ‘Ya Rab! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz; senin bize öğrettiklerinden başka bir bilgimiz yoktur. Şüphesiz alim ve hâkim olan (her şeyin iç yüzünü bilen, her şeyi yerli yerince yapan) ancak sensin’ dediler. (Bunun üzerine) Ey Adem! Onların isimlerini bunlara haber ver buyurdu. Adem, onların isimlerini bunlara haber verince (Allah): ‘Ben size, muhakkak göklerde ve yerde görülmeyenleri bilirim. Bundan da öte, gizli ve açık yapmakta olduklarınızı da bilirim’ dememiş miydim?” (Kur’an-ı Kerim, Bakara, 2/31-33)

Tevrat’a Göre Dilin Kökeni:

Tevrat, insanoğlunun dili ilk öğrenişini şöyle anlatır:

“Ve Rab Allah dedi: Adem’in yalnız olması iyi değildir; kendisine uygun bir yardımcı yapacağım. Ve Rab Allah her kır hayvanını ve göklerin her kuşunu topraktan yaptı ve onlara ne ad koyacağını görmek için Adem’e getirdi. Adem, her birine ad verdi; her birinin adı, Adem’in koyduğu ad oldu. Ve Adem bütün sığırlara, göklerin kuşlarına ve her kır hayvanına ad koydu; fakat Adem için kendisine uygun yardımcı bulunamadı.” (Tevrat, Eski Ahit, Bap 2/18-23)

Tevrat’ta ayrıca, dilin kökeni Babil Kulesi hikâyesine dayandırılır:

“Ve bütün dünyanın dili bir ve sözü birdi. Şarkta göçtüklerinde Şinar diyarında bir ova buldular ve orada oturdular. Dediler ki, ‘Gelin, kerpiç yapalım ve onları pişirelim.’ Onların taş yerine kerpiçleri ve harç yerine ziftleri vardı. Ve dediler, ‘Bütün yeryüzüne dağılmayalım diye bir kule yapalım ve kendimize bir isim yapalım.’ Ve Rab, onların dilini orada karıştırdı; ve Rab onları bütün yeryüzü üzerine dağıttı.” (Tevrat, Eski Ahit, Bap 11/1-9)

İncil’e Göre Dilin Doğuşu:

“Kelâm başlangıçta var idi ve kelâm Allah nezdinde idi ve kelâm Allah idi.” (İncil, Yuhanna’ya Göre, Bab 1/1-2)

Tabii bir de olmazsa olmaz efsaneler vardır. Hemen hemen her kültürde dille ilgili efsanelere mutlaka yer verilir. Bu efsaneler, gerçeklik payı olmayan söylencelerdir, ancak insanoğlunun tarih boyunca dilin doğuşuyla ilgili olarak düşündüğünü ve çeşitli teoriler ürettiğini göstermektedir.

Çin mitolojisinde, insanların dili bir su kaplumbağasının üstündeki şekilleri imparatora öğretmesiyle kullanmaya başladıkları anlatılır. Hint mitolojisinde ise, baş tanrı Brahma'nın, kendi görünüşlerinden biri olan Vac aracılığıyla hem dünyayı hem de içindeki varlıkları yarattığı aktarılır. Yıldırımın sesi, Vac’ın sesidir ve Vac, insan dilinin tanrısı olarak kabul edilir. Bu bakımdan, söz yani ses, ebedidir.

Ünlü tarihçi Herodot, Historiai (Herodot Tarihi) adlı eserinde, Mısır hükümdarı Psammetik’in yeryüzünde kullanılan en eski dili öğrenmek için yaptığı deneyden bahseder. Yeni doğmuş iki bebeği izole edip büyüttükten sonra, çocukların iki yıl sonunda “bekos” diye bir ses çıkardıkları görülür ve bu kelimenin Frigya dilinde “ekmek” anlamına geldiği öğrenilir.

Babil mitolojisinde, yarı balık, yarı insan olan bir deniz canavarının sudan çıkarak insanlara yazıyı öğrettiği anlatılır. Hint mitolojisinde ise Brahma’nın Vac aracılığıyla insan dilinin kökenini oluşturduğu inancı yer alır. Çin efsanesinde bir su kaplumbağasının sırtındaki çizgilerle yazıyı öğrettiği söylenir.

Dilin kökeniyle ilgili ilginç varsayımlar anlatmakla bitmez. Ama kabul edin, siz de merak ediyorsunuz. Merak edilmez mi hiç? Bu yazının ilk bölümüydü; ikinci bölüme bir sonraki sayıda devam edeceğiz. Uzmanların görüşlerine ve farklı dillerin nasıl oluştuğuna dair bilgilere yer vereceğiz.

Esin ALÇIOĞLU

Çocuk Kitabı Yazarı